شام بخوریم یا نخوریم؟

بهانه‌اش هم در اغلب موارد داشتن چاقی و اضافه‌وزن است، اما در برخی موارد نیز حفظ سلامتی و تناسب‌اندام چنین الگویی را برای وعده شام افراد توصیه می‌كند ولی نكته مهم اینجاست كه متخصصان تغذیه هرگز حذف هیچ وعده غذایی و از جمله وعده شام را توصیه نمی‌كنند و بر دریافت هر چهار گروه مواد مغذی، یعنی نان و غلات، میوه و سبزیجات، تخم‌مرغ و گوشت، چربی‌ها و روغن‌ها در سه وعده اصلی تغذیه‌ای شامل صبحانه، ناهار و شام و سه نوبت میان‌وعده، بر محور تعادل، تناسب و تنوع تاكید دارند.

حذف وعده‌های غذایی در برخی افراد حتی می‌تواند بسیار آسیب‌زننده باشد. به طوری كه دكتر تیرنگ نیستانی، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و دانشیار دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی می‌گوید: بی‌نظمی در وعده‌های غذایی و حذف برخی وعده‌ها در افرادی كه مشكل وزن، چربی خون و كبد چرب دارند می‌تواند بشدت مشكل‌زا باشد.

به بیان دیگر، با مصرف انواع مواد غذایی طی روز می‌توان نیاز به انرژی و مواد مغذی گوناگون را تأمین كرد، ولی در این زمینه توجه به سه اصل تعادل، تنوع و تناسب در دریافت مواد مغذی در برآوردن كامل كالری یا میزان انرژی روزانه و حفظ سلامت برای تمام سنین دارای اهمیت است.

چرا شام نمی‌خورید؟

متخصصان تغذیه برای تنظیم یك برنامه غذایی مناسب، در ابتدا با توجه به ویژگی‌های هر فرد شامل قد، وزن، سن، جنس، فعالیت بدنی و وضعیت جسمانی نیاز روزانه‌اش به انرژی را تخمین می‌زنند و سپس با تعیین سهم هر یك از درشت‌مغذی‌ها (كربوهیدرات، پروتئین و چربی) در تأمین این نیاز، در قالب وعده‌ها و میان‌وعده‌های مختلف، مقدار مجاز مصرف هر یك از گروه‌های اصلی غذایی را تعیین می‌كنند.

بر این اساس، هر یك از وعده‌های غذایی روزانه باید سهم مشخصی از انرژی و مواد مغذی را فراهم كند. دكتر نیستانی با تاكید بر این‌كه حذف هر یك از وعده‌های غذایی می‌تواند به بدن آسیب‌های جدی وارد كند، می‌افزاید: بسیاری بر این باورند كه به‌خاطر داشتن اضافه‌وزن بهتر است از خوردن وعده شام پرهیز كنند، در حالی كه اگر در تامین مواد مغذی در وعده شام اصل تعادل را رعایت كنیم، حتی خوردن برنج هم نمی‌تواند مضر تلقی شود. به بیان دیگر، اگر بدانیم میزان كالری دریافتی از یك كف دست نان، معادل پنج قاشق برنج كم روغن است دیگر منعی برای داشتن این میزان برنج حتی در وعده شام وجود ندارد.

این متخصص تغذیه ادامه می‌دهد: متاسفانه ما اغلب خواسته یا ناخواسته كالری اضافی به بدن وارد می‌كنیم و اضافه‌وزن ناشی از این مسأله را به خوردن شام نسبت می‌دهیم.

شاید بسیاری خوردن هر میزان میوه و سبزی را در وعده‌های روزانه بلامانع بدانند، اما نكته مهم اینجاست كه حتی میوه و سبزیجات نیز باید به اندازه مصرف شود وگرنه اضافه‌وزن یا سایر عوارض چون بالارفتن میزان قند را به دنبال خواهد داشت. پس در هر وعده غذایی رعایت تناسب نیز در تامین مواد غذایی ضروری است.

یعنی سن، شرایط فیزیكی، نوع شغل و ابتلا به برخی بیماری‌ها باید در تعیین الگوی غذایی افراد در نظر گرفته شود. به بیان دیگر، وعده‌های غذایی یك كارگر معدن سی ساله باید با یك خانم شصت ساله خانه‌دار متفاوت باشد.

گرسنگی هنگام خواب، ممنوع

خوب است بدانید از طریق صبحانه 20 تا 25 درصد از كالری مورد نیاز روزانه، 25 تا 30 درصد آن از ناهار و 25 درصد از وعده شام تامین می‌شود و بقیه هم از طریق میان‌وعده‌ها كسب می‌شود.

بنابر توصیه متخصصان تغذیه، بهترین الگوی تغذیه‌ای روزانه برای همه افراد مبتنی بر افزایش تعداد وعده‌ها در روز و كاهش حجم و مقدار مصرف در هر وعده غذایی شكل می‌گیرد؛ اما در هیچ الگوی تغذیه‌ای حذف وعده شام و خوابیدن با شكم گرسنه توصیه نمی‌شود.

دكتر نیستانی با تاكید بر این‌كه حذف وعده‌های غذایی و بخصوص شام در اكثر مواقع، نه‌تنها به كاهش وزن مناسب و پایدار منجر نمی‌شود، بلكه فرد را با مشكلات تغذیه‌ای نیز رو به رو می‌كند، می‌گوید: محدوده طبیعی قند خون بین 70 تا 100 میلی‌گرم است كه با صرف مواد غذایی در هر وعده افزایش پیدا می‌كند. اما در یك شخص سالم و طبیعی پس از گذشت دو ساعت از هر وعده غذایی، قند خون دوباره به میزان پایه‌اش برمی‌گردد و احساس گرسنگی تدریجی به فرد دست می‌دهد.

این متخصص تغذیه اضافه می‌كند: حال اگر شخصی از خوردن شام امتناع كند، به دنبال گرسنگی و در واقع پایین‌آمدن سطح قند مورد نیاز مغز، سطح سوخت و ساز بدن پایین می‌آید و برای مغز چاره‌ای باقی نمی‌ماند جز این‌كه پروتئین‌های ماهیچه‌ای بدن را فدا كند تا انرژی مورد نیاز خود را فراهم كند و این امر در درازمدت می‌تواند به تحلیل عضلانی شخص منجر شود. بخصوص اگر شخصی می‌خواهد وزن خود را كم یا در سطح مطلوبی حفظ كند باید سوخت و ساز بدن خود را بالا ببرد و با حذف وعده غذایی شام، كاملا برعكس عمل می‌كند.

فراموش نكنید كسانی كه شام نمی‌خورند و صبح‌ها نیز دیر از خواب بلند می‌شوند، بدنشان برای تامین میزان انرژی مورد نیاز خود ناگزیر به سوزاندن بافت چربی، آن هم به صورت ناقص می‌شود كه از عواقب آن سردرد، تهوع و سوء‌تغذیه است.

فقط یك بشقاب سالاد

بی‌شك حذف هر وعده غذایی ـ بخصوص وعده‌های اصلی ـ ناخودآگاه با جبران آن در سایر وعده‌ها همراه خواهد بود. به عنوان مثال، كسانی كه شام نمی‌خورند، معمولا مقدار مصرف خود را در ناهار، عصرانه یا صبحانه روز بعد افزایش می‌دهند و در بعضی موارد نیز به خاطر گرسنگی، تمایل به خوردن تنقلات پركالری مانند شیرینی، شكلات، بستنی و به اصطلاح خورده‌خوری روی می‌آورند كه خود زمینه ایجاد اضافه‌وزن یا چاقی را فراهم می‌آورد.

دكتر نیستانی با تاكید بر این‌كه نخوردن شام برای هیچ‌كس حتی افراد چاق مجاز نیست، می‌گوید: البته خوردن یك بشقاب سالاد مملو از سبزیجات متنوع یا حتی یك لیوان شیر به همراه یك یا دو سهم میوه می‌تواند برای برخی وعده‌ها در هفته و نه هر شب، مناسب تلقی شود. اما نكته مهم، تنظیم برنامه غذایی هفتگی به گونه‌ای است كه سهم مشخصی از نیاز روزانه را فراهم كند و نیز شرط تنوع در آن رعایت شود.

با در نظر گرفتن نكاتی كه گفته شد، درمی‌یابیم اهمیت مقدار مصرف در هر وعده، مهم‌تر از نوع غذای مصرفی است.

به بیان دیگر، چنانچه انرژی دریافتی از حد مورد نیاز بدن تجاوز نكند، می‌توان براحتی و بدون ترس از چاقی، از انواع غذاها و مواد غذایی در وعده شام در هر جایی اعم از منزل، مهمانی یا رستوران استفاده كرد.

فراموش نكنید در بسیاری موارد حجم و تنوع وعده‌های غذایی و بخصوص شام را مناسبات اجتماعی و فرهنگی تعیین می‌كند، پس حتی متخصصان تغذیه نمی‌توانند یك الگوی غذایی ثابت و مشخص را برای همه افراد توصیه كنند.